8 marca 1951 roku w Poznaniu zmarł Edward Zenon Grabski z Grabu herbu "Wczele" (ur. 8 lipca 1883 w Kruszy Podlotowej) – ziemianin, przemysłowiec, działacz społeczny, fundator, filantrop, szambelan papieski, rotmistrz Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej.

 

8 marca 1951 roku w Poznaniu zmarł Edward Zenon Grabski z Grabu herbu "Wczele" (ur. 8 lipca 1883 w Kruszy Podlotowej) – ziemianin, przemysłowiec, działacz społeczny, fundator, filantrop, szambelan papieski, rotmistrz Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej. 

Był synem Mariana Grabskiego, właściciela Kruszy Podlotowej i Heleny Bronisz. Był trzecim i ostatnim dzieckiem małżeństwa Grabskich. Miał dwie starsze siostry, Janinę i Franciszkę. Początkowo uczył się w Inowrocławiu, następnie w Gimnazjum Realnym w Bydgoszczy. W 1906 roku przejął od ojca zarząd nad majątkiem w Bieganowie i w tym samym roku założył tutaj Kółko Rolnicze, którego głównym celem była wzajemna pomoc w utrzymaniu ziemi. 

W roku 1908 rozpoczął studia ekonomiczne na Uniwersytecie w Lipsku. Ze względu jednak na liczne obowiązki związane z prowadzeniem powierzonego mu przez ojca majątku, w następnym roku opuścił uczelnię i wrócił do Bieganowa.

Po ukończeniu gimnazjum, w latach 1904–1905 odbył, jako jednoroczny ochotnik, obowiązkową służbę wojskową w 4. Pułku Huzarów Pruskich im. von Schilla w Oławie. 

2 sierpnia 1914 roku, po wybuchu I wojny światowej, został zmobilizowany do wojska pruskiego z przydziałem do 46. pułku piechoty, w którym sprawował obowiązki zastępcy oficera. Od 12 sierpnia 1914 roku walczył na froncie zachodnim we Francji. 26 października 1914 roku został awansowany do stopnia podporucznika. W ciągu ostatnich (1915–1918) trzech lat wojny pełnił obowiązki dowódcy szwadronu i adiutanta w 5. oddziale taborów w Poznaniu.

29 grudnia 1918 roku, po rozbrojeniu niemieckich oddziałów garnizonu gnieźnieńskiego, przystąpił do organizacji milicji ludowej. 6 stycznia 1919 roku z rozkazu pułkownika Kazimierza Grudzielskiego zorganizował ochotnicze biuro werbunkowe i przystąpił do organizacji szwadronu jazdy. 

W dniach 8–15 stycznia 1919 roku oddział kawalerii, którym dowodził, wziął udział w akcji odbicia Szubina z rąk niemieckich. 2 lutego 1919 roku gen. por. Józef Dowbor-Muśnicki powierzył mu organizację i czasowe pełnienie obowiązków dowódcy 2. pułku ułanów, który następnie został przemianowany na 3. pułk Ułanów Wielkopolskich i w końcu na 17. pułk Ułanów Wielkopolskich. 

14 lutego 1919 roku przekazał dowodzenie pułkiem ppłk. Kazimierzowi Raszewskiemu, na prośbę którego pozostał w macierzystym oddziale na stanowisku adiutanta.

30 marca 1919 roku otrzymał awans na stopień porucznika. Ze względu na sytuację rodzinną 25 sierpnia 1919 roku został na własną prośbę zwolniony z wojska, jednak do służby wojskowej powrócił już w następnym roku, obejmując stanowisko zastępcy komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień w Gnieźnie. Ostatecznie został przeniesiony do rezerwy w 1921 roku z przydziałem mobilizacyjnym do 8. pułku strzelców konnych w Chełmnie. 30 marca 1924 roku otrzymał awans na stopień rotmistrza kawalerii.

Po zakończeniu wojny z bolszewikami został zweryfikowany w stopniu rotmistrza ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku. W 1934 roku pozostawał na ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień w Gnieźnie. Posiadał przydział mobilizacyjny do Okręgowej Kadry Oficerskiej Nr VII. 

Edward Grabski w powiatach wrzesińskim i gnieźnieńskim znany był przede wszystkim jako działacz społeczny. Przed 1939 rokiem był prezesem , wiceprezesem lub członkiem kilkunastu towarzystw, związków, kół, rad nadzorczych i innych organizacji. W 1920 roku z jego inicjatywy powołano we Wrześni Bank Kupiecko-Przemysłowy, którego był pierwszym prezesem. Pełnił również funkcję kuratora Szkoły Rolniczej we Wrześni oraz zasiadał w Komisji Szkolnictwa Rolniczego Wielkopolskiej Izby Rolniczej. Prowadził również szeroką działalność charytatywną, która polegała m.in. na finansowaniu z własnych środków różnorodnych przedsięwzięć. 

Dwukrotnie wraz z żoną ( w latach 1919 i 1939) fundował sztandary dla 17. pułku ułanów. W latach wielkiego kryzysu wspomagał finansowo kawalerzystów-rezerwistów, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji materialnej. Finansował również inne przedsięwzięcia, m.in. prace nad prototypem ślizgowca prowadzone przez inż. Stefana Witkowskiego. Utrzymywał kontakty ze znanymi, zwłaszcza w okresie dwudziestolecia, artystami: malarzami (m.in. z ojcem Efremem z Kcyni, Mieczysławem Kościelniakiem), rzeźbiarzami (m.in. Jakubem Juszczykiem), architektami (m.in. Stefanem Cybichowskim), których często zapraszał do Bieganowa i gościł w swoim dworze. Wydatnie wspierał Kościół katolicki, m.in. finansował renowację katedry gnieźnieńskiej. 

Za liczne zasługi dla kościoła papież Pius XI nadał mu w 1929 roku tytuł szambelana papieskiego (Cameriere d'onore de Spade e Cappa Soprannumerari di Santa Sede).

Po wybuchu II wojny światowej został przez Niemców razem z rodziną wysiedlony do Gniezna, a następnie trafił do Warszawy, gdzie włączył się czynnie do konspiracji. W połowie sierpnia 1944 roku został wraz z żoną i dwiema córkami wysiedlony z Warszawy i osadzony w obozie przejściowym w Pruszkowie. Stąd został wywieziony na roboty przymusowe do Niemiec. Pracował m.in. jako robotnik przymusowy w Badische Uhren Fabrik GmbH w Furtwangen. W Furtwangen przebywał razem z żoną i dwiema córkami. Małżonkowie jako robotnicy przymusowi zamieszkiwali w prywatnym domu Emilie i Jakoba Beisinger, obie córki zaś przebywały w Ostarbeiterlager (obóz dla pracowników ze Wschodu). Najmłodsza córka, Teresa, nie przeżyła pobytu w obozie i zmarła z wycieńczenia w lipcu 1945 roku. 

W 1946 Grabski wrócił do Polski. Nie mogąc osiąść w promieniu 100 km od swego majątku ( tak komuniści dziękowali ziemianom za ich wkład w rozwój II RP), zamieszkał najpierw w Krakowie, a następnie przeniósł się do Tarnowa, gdzie mieszkał w latach 1946–1950. Władze Polski Ludowej odmówiły mu prawa do emerytury. W Tarnowie m.in. pomagał córce i zięciowi w prowadzeniu niewielkiego sklepu żelaznego. W roku 1950 przeniósł się do Poznania, gdzie mieszkał aż do śmierci. Zmarł 8 marca 1951 roku. 12 marca 1951 roku został pochowany na Cmentarzu Górczyńskim w Poznaniu.

21 lutego 1911 roku w Poznaniu poślubił Janinę Nepomucenę Prądzyńską herbu "Księżyc". Z małżeństwa tego narodziło się ośmioro dzieci: Helena, Maria, Jan, Leon, Edward, Barbara, Bolesław i Teresa. 

Leon i Edward (syn) Grabscy działali od 1940 roku w Warszawie w konspiracyjnych Narodowych Siłach Zbrojnych. Byli uczestnikami Powstania Warszawskiego i obaj zginęli podczas działań bojowych.

Edward Grabski był bratankiem Leona Grabskiego, gnieźnieńskiego przemysłowca, samorządowca, posła do Reichstagu i Lucjana Grabskiego, inowrocławskiego przemysłowca, współtwórcy inowrocławskich solanek, zwolennika i propagatora pracy organicznej.

Cześć Jego Pamięci!

Post Historia Wczoraj i dziś. 

Na fot.: Edward Grabski w mundurze 17. Pułku Ułanów Wielkopolskich.